Gnostische trekken in het Dopers beginsel
Gewestel. Org. Patrimonium
Middelburg
25-3-38
Andere titel
Toch niet een ander onderwerp
Wel beperking
Tegenstellingen geest - stof, gewijd - profaan in hun
valse uitwerkingen
Bij nadere bezinning echter geen overzicht, maar
een keus
Zo Gnostische trekken in het Dopers beginsel
Nu niet over Karl Barth
Wel aanknopingspunt
Gods Woord geen openbaring van Gods wil in het
heden
Verberg Uw geboden voor mij niet.
Gebot der Stunde
Geen christelijke politiek, geen christelijke sociale
actie, geen christelijke verenigingen
wachten totdat God Zich openbaart
Praktisch Quiëtisme
Anderen menen das Gebot der Stunde inderdaad
vernomen te hebben
God wil het
Christelijk-Revolutionair
Enthousiasme
Niet praktisch: geestdrift
maar historisch: aanduiding van een geestelijk beginsel
Enthousiasme bij de Grieken: in-God-zijn, van-God-bezeten-zijn.
Zo enthousiasme aanduiding van geestdrijverij
Deze geestdrijverij in verschillende perioden tot
openbaring gekomen
Ook ingegrepen in het sociale leven: Donatisten,
Katharen, Wederdopers, sekten
Thans: kerk en vrede, valse tegenstelling tussen
de tegenwoordige en de toekomende wereld
Zo twee stromingen in het dopers beginsel
I:
Quiëtisme, wachten op de stem van God
Hoogstens in het persoonlijk leven handelen naar
deze stem
II:
Revolutionaire richting
Men meent de stem van God gehoord te hebben
Nu sociaal en politiek program
Altijd revolutionair, ook al gaat dit soms samen
met de prediking van de weerloosheid
Voorbeeld: Tolstoi revolutionair, toch weerloos
Wat is de achtergrond?
Gnostiek
Vroeger; gnostiek onbetekenende sekten
thans: geweldige betekenis erkend
Geschiedenis kan niet verstaan worden als op deze
gnostiek niet wordt gelet
Vollenhoven: oervijandin van het Christendom
Hans Leisegang: een religieuze beweging, die in
den ersten Jahrhunderte als die schärfste Rivalin
der Kirche auftrat und in der Gegenwart von neuem
das Interesse nach religiöser Erneuerung suchender
Menschen erweckt.
Vollenhoven en Leisegang dus beide: Gnostiek van
groot belang in het verleden en thans herleefd
Gnostiek voor onze jaartelling verbreid in de
landen rondom het Oostelijk bekken van de Middellandse Zee
Levensbeschouwing eerst beheerst door de Griekse wijsbegeerte
Deze geen praktische betekenis
van de geschiedenis en van het gebeuren in de
tijd kon ze geen rekenschap geven
Plato en Aristoteles strakke, onbeweeglijk ideeënwereld
Deze tijdelijke wereld maar een schaduwbeeld
Optimisme
Stoïsche wijsbegeerte meer praktisch
Ideaal: wijze die zich van de dingen niets aantrekt
in de kern van de persoonlijkheid ontrefbaar voor
leed, schande, pijn, dood
Maar weer geen rekenschap van de aardse dingen
Eeuwige wederkeer, geschiedenis eigenlijk zinloos
Nood van de tijd dreef de mensen om te zoeken
naar een verklaring van de geschiedenis
zo naar het Oosten
Perzische religie drong naar het Westen
eenmalige geschiedenis
twee principes: Ahura Mazda en Ahriman
Synthese met allerlei mythologische voorstellingen
uit dit vermengingsproces de gnostiek
talrijke richtingen
Grondgedachte (Simon de tovernaar en Helena)
Rijk van het licht en rijk van de duisternis
lichtgod en wereldschepper
botsing
lichtdelen gevangen en ingesloten in de materie
gevangen in vaste vormen, gesteld onder wetten
dit is het werk van de wereldschepper
dit is de god van het Oude Testament, de wettische god,
de god van deze wereld, die ordinantiën voor het leven
stelt
Lichtgod laat de lichtdelen niet in de kerker
Christus wordt gezonden, ingesloten in de mens
Jezus
deze christus predikte de weg van het heil en
verliet de mens Jezus voordat Deze aan het kruis
Kwam
de weg van het heil is gelegen in de kennis
Jezus als gnosticus: de Farizeeërs hebben de sleutel
van de kennis weggenomen
de gewone christenen blijven aan de uitwendige,
stoffelijke vormen hangen: ze nemen de Schrift
letterlijk
Gnostische christenen staan daar als geestelijke
mensen ver boven
opstand tegen de wetten van de wereldschepper
1. onthouding van huwelijk, vlees, wijn, arbeid,
openbare leven, ambten van de overheid enzovoort
2. uitspatting Zo bij de Barbelo-gnostici. Deze
noemden zich toch pneumatische mensen
Dit reeds voldoende voor ons onderwerp
gnostiek niet slechts vermenging van verschillende
heidense religies, maar ook: ineensmelten
met het christendom
Apostelen zware worsteling
Sporen in het Nieuwe Testament
Corinthiërs prat op hun kennis
Paulus: doch de Geest zegt duidelijk dat in de laatste
tijden sommigen zullen afvallen van het geloof,
zich begevende tot verleidende geesten en leringen
van de duivelen
door geveinsdheid van de leugensprekers, hebbende hun
eigen geweten als met een brandijzer toegeschroeid,
verbiedende te huwelijken, gebiedende zich van spijzen
te onthouden, die God geschapen heeft tot nuttiging
met dankzegging voor de gelovigen en die de
waarheid hebben bekend
Johannes: Kinderkens, het is de laatste ure en gelijk
gij gehoord hebt, dat de antichrist komt, zo
zijn ook nu vele antichristen geworden waaruit wij
bekennen, dat het de laatste ure is.
Zij zijn uit ons gegaan, maar mij waren uit ons niet,
want indien zij uit ons geweest waren, zo zouden ze
met ons gebleven zijn, maar dit is geschied opdat
zij zouden openbaar worden, dat zij niet allen uit ons
Zijn
In een geweldige worsteling zijn de gnostici uit de
kerk geworpen
Maar gnostische gedachten gingen telkens een
verbinding aan met christelijke leerstukken
Zo gnostiek door de eeuwen heen oervijandin
Daartoe mythologische vorm afgelegd
Vooral op deze wijze ingang in de kerk:
deze wereld geen schepping van de ware god
het werk van de demonen
ook de wetten en de vaste vormen behoren tot deze
tegenwoordige wereld
dikwijls stelde men deze tegenwoordige wereld gelijk
met het stoffelijke, dan valse tegenstelling.
tussen geest en stof, deze dan vijandig tegenover
elkander
maar niet altijd het stoffelijke het lagere en het
onstoffelijke het hogere, soms bijvoorbeeld het verstand
ook tot het lagere gerekend, daar het verstand
aan wetten gebonden is
boven de wetten staat dan de geest
de geest is vrij, dat wil zeggen niet vrijgemaakt van de zonde
door de genade van Christus, maar vrij van de
wet die immers slechts voor het lagere geldt
zo leer van de vrije geest
Deze verbonden met datgene wat de Schrift zegt
van deze tegenwoordige en de toekomende wereld
niet nodig nader te zeggen wat Heilige Schrift bedoelt
In de Heilige Schrift hiermede één wereld aangeduid: de wereld
die door God de Vader is geschapen
nu de zonde in de wereld en door de zonde het verderf
Wereldherstel in Christus
dit nu nog slechts ten dele
straks volkomen herstel in de dag van Christus
In een woord: de Heilige Schrift leert herschepping
Maar wie dit gnostisch ziet, verwerpt herschepping
leert nieuwe schepping
deze tegenwoordige wereld en de toekomende wereld
twee werelden
deze tegenwoordige wereld is de wereld die onder
de wetten van de demonen staat
toekomende wereld is de wereld van de vrije geest
waarvan de gnostici als geestelijke mensen nu reeds
burgers zijn
gnostische levenshouding: opstand tegen het wettische
Tweemaal een uitbarsting
Eerst het Donatisme in de dagen van Augustinus
Het Donatisme
Te voren reeds het Montanisme
Montanisme reactie tegen de vaster wordende vormen
van het kerkelijk leven
Leer van de Drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest in
rang- en tijdorde
Het Rijk van de Heilige Geest was aanstaande: het Derde Rijk
Chiliasme
Heerschappij van de Geest
Montanus en zijn profeten en profetessen hadden
die geest reeds, zij kondigden geweldige wereldcatastrofen
aan. Dan komt het derde rijk
zo geestdrijverij, enthousiasme
Donatisme weer ditzelfde enthousiasme
nu wapengeweld
donatisme verbonden met sociale wrok-gevoelens
tegen de Romeinse heerschappij
en tegen de officiële kerk
Circumcellinnes
Met geweld onderdrukt
sommigen met dweepachtige begeerten de marteldood
gezocht
ME: Katharen
Reformatie-tijd: Wederdopers of Anabaptisten
Vooral gevaarlijk omdat Zwingli en Luther zelf niet
vrij waren van de doperse gedachte
Vooral Zwingli: de geest is vrij
Zwingli profeet: wat hij in het geloofsbewustzijn
gegrepen had stond boven de Heilige Schrift
Typerend: afschaffing van het kerkgezang
Luther ook een zware strijd
eerst de geest vrij, daarentegen de Heilige Schrift onder de wet.
Het heeft aan een zijden draad gehangen of Luther
zou zich gestort hebben in de geestdrijverij
95 stellingen hadden ook de geestdrijvers tot Luther
gedreven
Von der Freiheit eines Christenmenschen: drie wettische
instituten gezin, staat, kerk.
een christen alleen door goedwilligheid
Twee oorzaken van Luthers breuk met de leer van de
vrije geest:
anderen niet goedwillig, geweld, boerenoorlog
Luther ging al meer erkennen, dat de Heilige Schrift
ook geestelijk was en dus niet wettisch
zo niet oneerbiedig: een dode letter, maar: het
levende en krachtige Woord van God
Calvijn ook deze strijd. Hij sterker. Nooit geleerd
dat de geest vrij is
van het begin af aan: onderwerping aan de ordeningen
van God
en dit gold voor de hele mens
De wederdopers predikten het Derde Rijk
verachting voor Luther en Zwingli deze wettisch,
Luther een nieuwe Paus
Hoofdgedachte van de wederdopers:
de geest is vrij
het oude is voorbijgegaan, ziet het is alles nieuw
geworden
zo met geweld de nieuwe wereldorde gevestigd
Munster: Koninkrijk van Sion
Daarna geen geweld meer
In de volgende eeuwen bleef er een Doperse
onderstroom. Kuijper en zijn mannen hebben een zware
strijd gehad
Soms de gnostiek bijna in zijn oorspronkelijke vorm:
de geest is aan de kettingen blijven hangen
Geest en stof tegenover elkander als god en satan
Meestal niet zo louter gnostisch, maar verbonden
met allerlei andere motieven
Deze gnostiek sterker geworden in de 19e eeuw,
maar vooral in de 20e eeuw
Blumhardt in Möttlingen: stof-geest
Christen-Socialisme
Russische sekten: Leo Tolstoi
Na de oorlog (1914-1918)
Geweldige stormloop van de gnostiek op de resten
van het oude Europa
Vergeten denkers leggen beslag op de worstelende
mensen:
Italië: Pareto
Duitsland: Friedrich Nietzsche, Meister Eckhard
vertolkt door Alfred Rosenberg
Spanje: Ortega y Gasset
Frankrijk: Georg Sorel
Georg Sorel: Reflexions sur la violence
God, is een god van revoluties, van grote omkeringen.
Deze god is een god die alles, kan, een god van revoltes,
die, louter wil, zonder plan, zonder trouw
en zonder wet door onverwachte wendingen, bruusk
optreden en bedriegelijke handelingen meester van
de situatie tracht te blijven.
Rosenberg: de edele ziel , scheppende ziel
In plaats van de joods-Roomse Statik, stelt hij
de dynamiek van de Noordse ziel
Dit is de modern-heidense gnostiek
Verschil met Karl Barth: deze christelijk
Maar gnostische gedachten bij Barth en bij: het
Nationaal-Socialisme
Naast dit heidense gnosticisme ook in christelijk
kring gnostische invloeden merkbaar
niet de revolutionaire daad, maar wel het revolutionair
beginsel
herleving van dezelfde gedachten die eenmaal in
Donatisme en Wederdoperij tot openbaring kwamen
twee werelden,
de wereld van het wettische, deze wereld
de wereld van de vrije geest, de toekomende wereld
Dialectische levenshouding:
Ja-zeggen tot deze tegenwoordige wereld: wetenschap,
techniek, bedrijf, handel, verkeer.
Dit Ja-zeggen in gebondenheid:
Gepaard met Nee-zeggen in vrijheid
De concrete mens doet mee aan het wereldleven
de innerlijke mens staat er vreemd tegenover,
vijandig afwijzend.
Verschil over grens tussen gebondenheid en vrijheid:
de één maakt van dienstweigering een gewetenszaak,
de ander lachte daarom en meent ook in dienst wel
vrij te kunnen blijven, geestelijk, innerlijk
Of men zoekt een compromis: eigenlijk zou ik
dienst moeten weigeren, maar al is de geest gewillig,
het vlees is zwak
dan toejuichen van de dienstweigeraars, terwijl men
zijn eigen jongen rustig in dienst laat gaan, omdat
deze tegenwoordige wereld nu toch eenmaal een ellendige
wereld is.
Het ideaal eist dit, maar ik doe toch dat, want
men kan in deze wereld, in deze werkelijkheid niet
naar zijn ideaal leven (ideaal - werkelijkheid geg tst)
Komt deze gnostische mens tot daden, dan chiliasme,
het derde rijk
geen herschepping, maar een nieuwe schepping
deze wereld dus waardeloos, tranendal, huis van
enkel ellende
als de vrije geest opstaat, dan moet hij scheppend
Opstaan. (Gubbels tekenen en wonderen)
zo wil men wat nieuws maken als God, wat nieuws
zijn als Christus
religieus onderscheid tussen oud en nieuw
zo christelijk om de steunnormen te verhogen tot
het dubbele en honderden miljoenen meer uit te
geven voor steun
Wie dan vraagt: wat moet er dan terecht komen van
onze financiële positie? is maar een wettisch
man en krijgt tot antwoord: dan moet dat alles maar
kapot
zo verbreking van de economische wetten, dat is
maar de tegenwoordige wereld
Wie nog verder gaat vraagt of misschien in Sovjet-Rusland
het Koninkrijk Gods gekomen is, het derde rijk
Nadere beoordeling niet nodig
Wie bij de Schriften leeft, heeft het gevaar wel
gezien
Er dringt hier een machtig sociaal beginsel door
en wie het Woord van God in zijn betekenis voor het
sociale leven wil verstaan, zal op deze dingen moeten
letten
Praktische weerlegging is niet voldoende, we moeten
de geestelijke achtergrond zien
Velen dwalen, door de nood van de tijd in verwarring
gebracht
Het gaat niet tegen dwalende broeders die in de
verwarring van vandaag de weg verloren en nu
verstrikt werd in de strikken van de gnostiek.
Wie deze gnostiek heeft doorzien, is gewapend
en verstaat Prof. Vollenhoven als hij spreekt van de
oervijandin van het Christendom
Deze vijand is wel machtig, het is de geest van de tijd
maar als we bij de Schrift leven, dan belijden we
in de schaduw van de geweldmachten om ons heen:
die met ons zijn zijn meer dan die tegen ons zijn