Gemeente-vergadering
Gapinge
26-11-1937
Mannenvereniging
Vrouwenpolder
Hoe moet de erfenis van Kuyper bewaard worden?
Aanleiding
Kuypers geboortedag herdacht
Beschuldiging dat Kuypers beginselen verloochend
worden
Verschil: hoe moet die erfenis bewaard worden?
Daarom dit onderwerp
Kuypers erfenis niet slechts de nalatenschap van
één enkel mens
Ook niet de verheerlijking van mensenwerk
Kuyper is ons voorgegaan om de Christus te belijden
Hoe moeten wij hem volgen in dat belijden?
Gesteldheid in ons land
18e eeuw verlichting: Aufklärung
Het voortschrijdend licht van de menselijke rede zou
de duisternis doen opklaren
Schrift en belijdenis minder licht dan de rede
Revolutie
De soevereiniteit van de mens was verkondigd
Na de Franse tijd loslating van de revolutionaire
middelen, maar doorwerking van dezelfde beginselen
Toon werd aangegeven door de brave Nederlanders
Tollens de dichter van deze tijd
Vooruitgang verwacht
Optimisme
Het licht van de rede zou ons steeds verder doen
voortschrijden
Alles werd verwacht van de ontwikkeling van de
denkbeelden
Invloed van Hegel: de absolute geest kout tot
zelfverwerkelijking in de geest van de mens
Zo draaide alles om de soevereiniteit van de
menselijke persoonlijkheid
Zo erkende men de soevereiniteit van de wetenschap
Schepping van de mens
In het bijzonder de wijsbegeerte en het wetenschappelijk
historisch onderzoek
De wijsbegeerte moet ons de waarheid openbaren
Gods Woord dus niet de enige bron van onze
waarheidskennis
De wijsbegeerte stond daarnaast, voor anderen er
boven, ten slotte waren er die het Woord Gods
verwierpen
Niet altijd openlijke verwerping van de belijdenis
Men zag dat in de lijn van de zo hoog geloofde
ontwikkeling van de denkbeelden
Zo kon men in gemoede geloven in de geest van de
Gereformeerde vaderen te spreken
Veel wat Gods Woord ons leert was echter in
tegenspraak met de nieuwe moderne beschouwingen.
Nu het wetenschappelijk onderzoek van de geschiedenis
tegen de Bijbel gericht
Het historisch onderzoek moest uitmaken wat in
die Bijbel echt en niet-echt was
Schriftkritiek
De ene bladzijde na de andere uit de Schrift gescheurd
Zo een kern overgehouden
Zo dus soevereiniteit van de wetenschap
Toch niet heel het leven daaraan overgegeven
Nog een hoger terrein
het terrein van de menselijke persoonlijkheid zelf
Dat de binnenkamer, het gebied van de persoonlijke
geloofsovertuiging
Dat moest door de wetenschap ontzien worden
Niet dat men voor de kern van het persoonlijke leven
de soevereiniteit van de Christus wilde erkennen
Nee, de soevereiniteit van de godsdienstige persoonlijkheid
mocht niet worden gekwetst
Daarom mocht ook de wetenschap die persoonlijkheid
niet aanranden
Zodra de waardigheid van de christelijke personen
werd aangetast, sprak men van aanstoot geven
Zo had men een soevereine wetenschap die niet
mocht worden tegengesproken en waarvan alle heil
werd gewacht, omdat ze moest zorgen voor de ontwikkeling
van de verlichtende denkbeelden
En naast die soevereine wetenschap zag men soevereine
persoonlijkheden, die niet mochten worden gekwetst
en aan wie geen aanstoot mocht gegeven worden:
vooral predikanten en professoren waren tere
persoonlijkheden, hoogstaande individuen aan wie
niet mocht worden geraakt
De leerstukken van de waarheid werden zo verworpen
niet openlijk, maar bedekt, daar men aan de ontwikkeling
wilde vasthouden
Eensgezindheid in de hoofddenkbeelden
Uiteengaan in de toepassing
Sommigen loochenden de Drie-eenheid en het verzoenende
werk van onze Middelaar
Anderen meenden dat dit aanstoot gaf en hielden
deze stukken nog vast
Dit de meeste predikanten en hoogleraren
Zo bleef men orthodox
Deze eensgezindheid van alle brave Nederlanders
bleek vooral ten opzichte van twee punten
Eensgezind in de verwerping van de soevereine
genade
Geen uitverkiezing. Synode van Dordt bekrompen
Dit maakte die tijd tot een slappe tijd
Zo ook eensgezind ten opzichte van de kerk
Kerk werd volkskerk, geen tucht, behalve op hen
die aanstoot gaven
Nederlands Hervormd Kerkgenootschap administratief lichaam,
bureaucratische instelling, die voor alles moest
zorgen voor handhaving van de-reglementen
Weinig protesten
Toch achter het eensgezinde front van de brave
Nederlanders de mindere man
Daar leefde nog de oude Gereformeerde waarheid
in het bijzonder de belijdenis van de soevereine genade
uitgedrukt in het leerstuk van de uitverkiezing
Dat het sjibbolet
Wie het stuk van de uitverkiezing verwierp of verzweeg
ging met zijn tijd mee, verstond de lijn van de
ontwikkeling van de verlichtende denkbeelden
Maar wie de uitverkiezing beleed was een domper,
die de ontwikkeling tegenhield
Dat was maar de mindere man
Zo iets als de uitverkiezing, dat was wat voor
domme mensen van de Veluwe of uit Drente, maar
niet voor het denkend deel van de natie.
Zo waren de verhoudingen in de eerste helft van de
19e eeuw.
Zo was het ook ongeveer in de tijd toen Kuyper
predikant werd.
Slechts deze wijziging:
Opkomst van het modernisme
Dat was de partij die in alles de wetenschap wilde
volgen en dientengevolge leerstukken als de Drie-eenheid
en de menswording van Christus openlijk
loochenden.
Dat had aanstoot gegeven en de gematigde meerderheid
wilde daar niets van horen.
De grote massa van de predikanten en hoogleraren
was gematigd, gematigd-conservatief, gematigd ethisch
Gematigd-irenisch.
En deze grote groep stelde zich enigszins tegen
de moderne richting
Zo was de meerderheid van twee beginselen niet gediend:
van de moderne richting wilde men niet weten
en van de Gereformeerde richting niet.
De eerste werd aangetroffen aan de Universiteiten,
later ook op de kansels, de tweede richting vind
men onder het gewone volk
Strijd had men echter niet te duchten: het moderne
beginsel vond slechts ingang onder wetenschappelijk gevormde
mensen. De meesten namen aanstoot aan
dergelijke denkbeelden.
En de Gereformeerde richting had geen leiders, ze
waren achterlijk in het oog van de meerderheid, het
waren maar domme, onontwikkelde mensen
1837 Kuyper geboren
In een godvrezend gezin
Naar de Universiteit van Leiden
Daar de moderne leer ingezogen
Applaus toen één van de hoogleraren de Godheid
van Christus loochende
Toen Kuyper de Universiteit verliet, was hij geheel
doortrokken met de geest van die tijd.
Soevereiniteit van de rede, soevereiniteit van de
persoonlijkheid, soevereiniteit van de mens.
Dit alle stukgeslagen
Kuyper heeft zich door de onwederstandelijke werking
van de Heilige Geest bekeerd in zijn ganse leven
Prijsvraag van de Groningse Universiteit over het
kerkbegrip van Calvijn en a Lasco
Het greep mij aan, zo machtig, dat ik voor het
eerst het lang gestaakte dankgebed vernieuwde en het
mijzelf niet kon verhelen: dat het toch geen oude
vrouwen sprookje was om van een vinger Gods te
spreken.
Er is een God Die leeft.
Geen verdere betekenis, de studie draagt dan ook
niet hetzelfde karakter als Kuypers latere werken.
Een pracht stuk werk, maar de geest van Calvijn
en a Lasco bleef hem vreemd.
De erfgenaam van Redcliffe van Miss Yonge, de geschiedenis
van twee broers Philipp en Guy de Morville
Philipp is sterk en krachtig en speelt met de zwakke Guy
In Philipp herkende Kuyper zichzelf, hij bewonderde
de kracht en de energie van die mens, bewondering
van de sterke mens dreef hem
Philipp ziek te Recoara.
Dan Guy ziek, Philip ziet zijn innerlijke leegte en
nietswaardigheid. Philipp wordt gebroken, verachtte
zichzelf om zijn vroegere overmoed en de aangedane
hoon.
Avondmaal, Philipp: ik kan niet, ik kan niet, ik
ben het niet waard. Amabel: een gebroken hart en
verslagen geest zult gij, O God, niet verachten.
Philipp knielt neer aan het sterfbed van Guy. Philipp
is gebroken, hij ziet zichzelf als een zondaar.
Kuyper is toen ook neergeknield. Kuyper werd gebroken
in zijn hoogheid, hij doorzag de soevereiniteitswaan
van zijn tijd als zonde voor God.
Kuyper zag zich klein voor God.
Soevereiniteitswaan en grootheidsbegeerte gebroken
maar nog niet Gereformeerd. Gereformeerd is Kuyper
pas geworden in 1877 toen hij als een gebroken man
in het buitenland rondzwierf.
Het boek van Miss Yonge nog een andere invloed.
Kuyper leerde de kerk zien.
Kerk was genootschap geworden, administratief lichaam.
In Miss Yonge's boek las hij van een andere kerk,
zoals hij het nooit gezien had.
De kerk had aan het sterfbed het Sacrament van het
Avondmaal gebracht, de kerk had de zwakke Guy geleid
door heel zijn leven, de kerk had aan zijn graf
de laatste woorden gesproken.
Het woord van de vrede ruiste over de graven in de
welluidende klanken van de Engelse liturgie en zo
werd het stoffelijk overschot van Guy te ruste gelegd
onder het loof van een prachtigen kastanje,
waarvan al het vreemde was weggenomen door de woorden
van de Moederkerk, die al de schreden van de
wees geleid had door zijn moeitevol leven.
Zulk een kerk kende Kuyper niet. Naar zulk een kerk
kwam het brandend verlangen in hem op.
Kuyper leerde nu de kerk waarderen, het sacrament
de huiselijke godsdienstoefening, de liturgie, kortom
de vaste vorm van het kerkelijk leven.
Maar nog niet Gereformeerd.
Zo naar Beesd, als orthodox predikant
Daar ontevredenen, malcontenten.
Gesprekken met Pietje Baltus
Aanraking met de belijdenis van de soevereine genade.
Bijbelkennis, maar ook een goedgeordende wereldbeschouwing,
wat Kuyper in het Latijn bij Calvijn
gelezen had, dat hoorde hij uit de mond van deze
eenvoudige arbeiders in hun plat Betuwsch.
-Weer zag Kuyper de kerk: Calvijn had het volk gegrepen
Wat Kuyper nog verder heeft getroffen was de taaie
volharding van de malcontenten, de absolute vorm
van hun spreken, soms in gebrekkig Nederlands.
Alleen in die absolute vorm van spreken kon Kuyper
rust vinden.
Dat absolute spreken heeft hij in Beest geleerd
Zoeken.
Gunning en Chantepie de la Saussaye.
Niet genoeg
Calvijn weer ter hand genomen.
Calvijn had een kerk gesticht die door een vaste
kerkvorm vrede gegeven had aan duizenden in Europa.
En zo ging Kuyper strijden voor een kerk, die weer
onze moederkerk kan zijn.
Zo naar Utrecht, het bolwerk van de gematigde orthodoxie,
niet modern en niet Gereformeerd.
1868 conferentie te Zeist ter herdenking van het
Convent van Wezel 1568
Gereformeerden niet uitgenodigd
Kuyper zei dat de conferentie zich moest plaatsen
op het standpunt van de gelovige Schriftaanvaarding
Kuyper noemde toen de leerstukken die door de
Groningse Hoogleraar Hofstede de Groot werden geloochend.
Gefluit, gesis, getrappel en gestamp.
Een van de moderamen-leden: dat hij met hem niet de
minste gemeenschap van de geest had.
Kuyper langzamerhand Gereformeerd, ging belijden de
soevereiniteit van de genade tegenover de soevereiniteit
van de mens.
Dat gaf aanstoot
Breuk met Nicolaas Beets. Beets noemde het streven
van Groen satanisch en demonisch.
Hoe langer hoe meer gingen de ethische en irenische
broeders zich te weer stellen, zochten aansluiting
bij de modernen
Dr.van Toorenenbergen: dat de ernst van de tijden
spoedige, krachtige samenwerking eiste van allen die
niet blind waren voor het ontzaglijk gevaar, dat van
de zijde van de Gereformeerden dreigde, nu deze een
wetenschappelijk gevormd man, Dr Kuyper als
woordvoerder gekregen hadden.
Zo breuk met de gematigde orthodoxie.
Aansluiting bij het gewone volk.
Ontmoeting met Groen van Prinsterer.
Daarna ontmoeting met twee ouderlingen van de kerk
van Amsterdam, die hem kwamen vragen het beroep
naar Amsterdam aan te nemen, twee blijmoedige
christenen Dibbets en Bechtold
In deze ontmoetingen met Groen van Prinsterer en
die twee Amsterdamse ouderlingen ging Kuyper het
licht van het Calvinisme op.
Hij leerde zien, dat de Heilige Schrift niet alleen dient
om rechtvaardigmaking te vinden door het geloof om het
Licht op het pad van de eeuwigheid op te vangen, maar dat
ditzelfde Woord van God ook aanwijst het fundament
van alle menselijke leven, de heilige ordinantiën
die heel het leven van de mensen in kerk, staat en
maatschappij moeten beheersen en die alleen in
staat zijn dat leven weer gezond te maken.
Hier niet verder Kuypers leven volgen. Hij was toen
gekomen op het punt waar hij altijd gebleven is.
Wel verdieping, in Amsterdam nog niet geheel
Gereformeerd, maar hij was op weg en dat werd verstaan.
Kuyper had leren belijden de soevereine genade
toen ons volk gevonden,
maar breuk met de gematigde mensen die roemden
in de ontwikkeling, breuk met de grote middenpartij
die bang was voor de-modernen en voor de Gereformeerden,
breuk met Beets om de Schoolstrijd, met
Bronsveld om de stichting van de Vrije Universiteit,
met Hoedemaker en vele anderen om de Doleantie, met
Gunning om heel de wederopleving van de Calvinistische
Beginselen.
Kuyper had absoluut leren spreken, het was nipt
een weifelachtig woord van ernst en vrede, maar het
was het besliste, vaste woord van gehoorzaamheid.
Zo Kuyper geworden de man van de antithese, de man
die overal gesproken heeft het radicaal-christelijke
woord
Dit niet een vijandig woord tegen mensen, tegen
broeders, maar wel een radicaal woord tegen alle
beginselen die niet naar het Woord waren.
Later inzinking
Ministerie-Heemskerk
Inzinking bij heel onze groep
Het absolute spreken werd niet meer zo gehoord
en in plaats van de soevereiniteit van de genade
hoorden we in onze kring al spreken over de grootheid
van de menselijke persoonlijkheid en het gezag
van de wetenschap.
Hoe nu de erfenis van Kuyper bewaren?
Ik kan dat niet nagaan op elk gebied afzonderlijk
Ik zou het met een woord willen zeggen: met
even absolute woorden als Kuyper moeten wij overal
belijden de soevereiniteit van de genade.
Tegen alle soevereiniteit van de rede en tegen alle
soevereiniteit van de persoonlijkheid
Wie dit radicale Calvinisme aanhangt zal zich altijd
met liefde naar Kuyper blijven noemen, die zal hem
verstaan in Zijn bekering en strijd, die zal hem ook
verstaan in dat ogenblik toen hij zich klein voor
God voelde worden
die zal hem verstaan en navolgen in heel die worsteling
overal op elk gebied voor de soevereiniteit
van Christus
Dat betekent niet dat men woordelijk alle uitdrukkingen
van Kuyper als ontwijfelbaar juist aanneemt,
integendeel, wij moeten verder
Maar dat betekent nog minder dat wij misschien aan
zijn woorden, uitdrukkingen en termen overdreven
verering aanbieden, terwijl wij zijn geest vergeten,
terwijl die belijdenis op onze lippen versterft.
Wie Kuypers erfenis bewaren wil, die moet als Kuijper
leren spreken het absolute woord, de radicale belijdenis
van de Christus-Koning op alle levensgebied.
En dan staan de nieuwe wegen open.