Referaat door ds. J.W.Tunderman

te Giessendam

op 17-03-1938

De strijd onzer vaderen voor de waarheid
Giessendam
17-3-'38

Strijd voor de waarheid
Waarheid edelsteen met facetten
beschouwingen eenzijdig
wie dat zich bewust is niet opgesloten in de cirkel

Zo geen strijd voor de waarheid
maar waarheid geen edelsteen
waarheid is een weg, wandelen in de waarheid
daarom ook strijden voor de waarheid: profeten, apostelen, kerkhervormers, enz
gij weet alle dingen
daarom komt het niet aan op de hoeveelheid van onze kennis
Mijn volk vergaat omdat het geen kennis heeft
omdat het het Woord niet kent

wie het Woord kent, ook al is hij eenvoudig, weet
alle dingen, staat in de waarheid, heeft de vastheid in zijn kennis
Wij weten en zijn verzekerd

Zo onze vaderen ook gestreden
vanavond niet heel de strijd
een vrij onbekende episode
bekend is de strijd tegen Rome
evenzo de strijd tegen de Remonstranten

maar niet de strijd tegen de geestdrijvers
deze toch van zeer grote betekenis

Betekenis tweeërlei:
verstaan van de geschiedenis
strijd tegen Remonstranten
verval van de gereformeerde Kerk in de 18e eeuw

deze strijd weer in onze dagen
1595 Marnix van St.Aldegonde: Ondersoeckinghe
ende grondelycke Wederlegghinghe der geestdrijversch Leere
Fel geschrift. Aandrang bij de overheid om strenge maatregelen
M. Vriendelijk en zachtmoedig mens
Waarom zoo fel? omdat hij het gevaar zag.

Wie waren deze geestdrijvers?
Twee vanavond nader bezien: Sebastiaan Franck
en Dirck Volkertsz Coornhert, een Duitser en een Hollander

Andere aanduiding: onschriftuurlijke mystiek
ME (Middeleeuwen)
Geweldige organisatie
telkens reacties
soms Schriftuurlijk
soms ook onschriftuurlijk
Franciscus van Assisi: evangelisoh leven volgens de bergrede
, armoede-ideaal, paradijs, al-eenheid, prediking tot de vogels
Franciskaner-orde

Secten in de ME
afkeer van alles wat ultwendig was
Dit dezelfde leer die we straks zullen bespreken
Nu aanduiding als ME Mystiek

Naast de RK Kerk dus twee levensidealen:
practisch, persoonlijk christendom
innerlijk christendom van de mystiek
verachting van het uitwendige beide gemeen

Reformatie strijd tegen Rome
sectaristen streden mee
Luther lang niet ver genoeg
verwijdering
wederdopers vijandig:
geschrift tegen Luther: Wider das geistlose, sanft lebende Fleisch zu Wittenberg
Luther antwoordt: Wider die räuberische Rotten
Luther en de reformatie dus het geest-loze vlees
Boerenoorlog 1525
Wederdopers te Münster.
Daarna geen geweld
Maar de geestelijke Vijand bleef.

Calvijn te Genève
Calvijn ook een geest-loos mensch genoemd
Deze zelfde strijd in Nederland na de eerste jaren
van onze opstand
Mystieke geestdrijvers ook op de kansels: Hoorn, Alkmaar, Utrecht
Strijd van de predikanten tegen de geestdrijvers
Geestdrijvers uit Duitsland en Zwitserland invloed in de Nederlanden
Acontius-Uytenbogaert-Goulard: Stratagemata Satanae

Twee mannen die directe invloed in de Nederlanden hebben uitgeoefend
Hun leer nader bezien
Sebastiaan Franck
Duitser, maar in Nederland zeer bekend, zijn boeken werden meer gelezen dan die van
Luther en Calvijn
Zelfs lange tijd door velen voor een Hollander gehouden

Leer van Sebastiaan Franck
God werkt in alle schepselen onmiddellijk
de vogel wordt gevlogen
de menselijke geest is vrij
de menselijke geest is het goddelijke, een ster
die het licht van de Zon ontvangt
dit bij alle mensen, ook bij de heidenen
ieder mens gaat zwanger van de nieuwe mens
maar niet in ieder mens komt het tot een geboorte
Weg des heils: stilhouden, afsterven aan alle begeerten,
leeg-staan, Sabbat houden
al het uitwendige moet
verloochend worden, al het uitwendige staat God
in de weg om in ons geboren te worden
ook dan nog vergissing mogelijk
strikken van den duivel d.w.z. strikken van het
uitwendige. Oud-Gereformeerden

Zo wordt God in ons geboren, Christus, het woord de geest
haat tegen zichzelf in zijn uitwendig leven
deze haat ook bij de heidenen, niet afhankelijk van de openbaring
Inwendige licht
daardoor rechtvaardigmaking
deze niet naar de Schriften

opheffing van de dwaling alsof God een toornend God zou zijn. God is altijd genadig en voor iedereen

Al het uitwendige is maar een gelijkenis een symbool van het inwendige

prediking is maar een aanduiding en heenwijzing
naar de schat in ons
Heilige Schrift maar uitwendig
kribbe, kerker, ledige sabelschede
letter maar uitwendig, zwaard van den anti-christ
Christus komt in deze kribbe, als in ons hart
God geboren wordt
dan zien wij dat de HS maar een verachtelijk boek is
zodra we ze letterlijk nemen, maar van hoge waarde
als we ze symbolisch verstaan
wat in de HS geschreven staat is een symbool, een
gelijkenis van de ervaringen die in ieder mens
plaats hebben, ook in de heidenen
Historische christus ook een symbool, dat christus
in ons moet geboren worden, sterven, opstaan
John Everard: het uitwendige: belijdenis, kerkgaan,
avondmaal ons voert naar de hel
Christus en Adam dus in alle mensen, maar niet
in ieder mens wordt christus geboren
Pessimisme: de wereld schijnt van geen andere gods-
dienst te weten dan die van uiterlijke ceremoniën,
psalmzingen, bidden, kerkgaan, enz.

In Seb. Franck de ME mystiek
verwerping van alle kerken, zelfs geen secte, de
mens moet tot zichzelf inkeren
eenzame figuur, maar na zijn dood veel invloed

in Franck de mystiek, in Coornhert het ideaal van het
practisch, persoonlijk, onkerkelijk christendom
22 Jaar Luther en Calvijn gelezen. Stootte zich
aan erfzonde en verdorvenheid van de mens
Vriend van Willem van Oranje, libertijn
later verwijdering, Oranje belijder geworden
Trigland: grootste vijand
Voetius: een halve heiden
Eveneens afkeer van het uitwendige, inkeer tot zichzelf
anders dan Franck
Franck: zwaar
Coornhert: licht

de mens heeft het licht in syn rede, het gemoed- deze niet verdorven
Stoa en Pelagius
Het komt op Welleven aan: Wellevenskonste
Leer van de volmaakbaarheid
christus moet in ons komen
doe dat totdat ik kom
afsterven der zonde,
oppervlakkig: brief aan zijn nicht: Catharina van
Brederode: dit afsterven gemakkelijk
deugdzaam leven
Fel bestrijder van de strijd tegen de ketters
voorvechter voor tolerantie
verwierp niet slechts doden van ketters
wilde geen strijd voor de waarheid
zocht naar het gemeenschappelijke van alle kerken
en secten en dit verwant met wat er leerde in het
hart der heidenen
Zijn ideaal is de heidense wijsgeer Seneca.
Busken Huet .......

Zo dus in de Nederlanden herleving van twee
ME levensidealen: de mystiek en het practisch, onkerkelijk christendom
Grote invloed
Niet deze leer in haar uiterste consequenties
De Nederlanders gingen niet mee met de absolute
verwerping van de letter der HS, evenmin met de
leer dat Adam en Christus ook in de goedgezinde
heidenen sterft en leeft. 't Gevaar niet gezien
1600: Predikanten…

Marnix zag 't gevaar
Streed voor de waarheid van Gods Woord, voor de autoriteit der HS
Onderzoekinghe ende grondelijcke wederlegginghe
der geestdrijvische leere. Niet al zijn argumenten
verwerping van F's leer
dat de Geest niet in de letter tot ons spreken kan

Marnix handhaaft de leer van de duidelijkheid der HS
Zo duidelijk sprak Chr. dat de vijanden hem wilden doden

F: waarom dan al dat getwist?
M: de verblindheid van het hart is de oorzaak van het niet- verstaan niet de HS
Het Evangelie is bedekt in degenen die verloren gaan
Verwerping van de Schrift als Woord van God is verwerping van God zelf

Het Woord van God is levend en krachtig
niet maar een uitwendige letter
Het houdt nooit op krachtig en werkzaam te zijn.
het keert nooit leeg weer
als het niet een reuke des levens ten leven is
dan een reuke des doods ten dode
Geen objectivisme

Zo M. gewaarschuwd
Verdaohtmaking: Coolhaes rakelde de praatjes van 1585 weer op
Bloeddorstig mens, karakter en persoon aangetast.
alles teruggebracht op persoonlijke oorzaken
Weinigen luisterden
de meesten: M. onverdraagzaam tegen zulke vrome mensen
Na zijn dood gelijk
Nog in 1602 geen verandering

Gomarus tegen de benoeming Arminius
bezwaren bij curatoren: niet uit een goed hart
Maar na 1609 komen de partijen tegenover elkaar:
ieder die onbeslist bleef heette een verachtelijke waggelmuts
Kracht der dwaling: Charles de Nielles
Remonstrantsche dwalingen en leugenleer afgewezen
Later inzinking
van Lodensteijn weer de leer van het stilhouden:
het geestelijk leven een zware arbeid

wij moeten stilzitten en niets doen, slechts zuchten
begeeren. Gaan liggen onder de dauw des hemels
ons geheel stellen onder Gods invloed, dan zal het
lioht komen

Dus tegen het subjectivisme
Buchanan Möttlingen
levensbeschouwing niet gericht op bepaalde bewegingen
zoeken van de vastheid in het schepsel
persoonsverering
Zekerheid des geloofs wordt zekerheid van zichzelf
Gevaren niet door allen gezien
Marnix heeft gestreden ook toen hij niet begrepen werd
Hij steunde niet op het objectivisme
Ook dit zoeken van de vastheid in het schepsel
Het Woord
Dit heeft altijd kracht in een reuke
keert nooit ledig weer
is daarom nooit alleen maar uitwendig
Daarom oordeelsaanzegging in de prediking
Zo moeten onze kerken strijden en de geesten beproeven
in deze verwarde tijd
Philadelphia: gij hebt kleine kracht maar gij hebt mijn Woord bewaard.